Ağrıları
paltar kimi geyinirəm əynimə
‘’necəsən’’
deyə soruşmuram yaralı əsgərlərdən
onları görəndə
mən də yaralanıram.
Və bütün bunları
qayıq gözləyərkən
vaxt öldürməkçün yazmıram sahildə ...
O nə Fernando Pesoa kimi onlarla uydurma imzanın
arxasında özünü gizlətmir,nə Emili Dikonson kimi özünü bir otağa qapadıb
rahatlığ axtarmır,nə də Artur Rembo kimi sevgilisinin ölümündən sonra şeiri tərk etmir.Valt Vitmən yaxud Valter Vitmən – bu amerikalı şair özünü
səs-küylü küçələrin,yamyaşıl təbiətin,əsl həyatın içinə atıb qışqıra-qışqıra öz
nəğmələrini oxuyur və fikrimcə əsl şair həyatını da o yaşayırdı.
Nyu-Yorkda doqquz uşaqlı bir ailədə doğulan şair 11 yaşında məktəbi atıb,dülgər atasının
emalatxanasında işləməyə başlayır.Gəncliyində dülgərliklə yanaşı jurnalistika və
mətbəəçiliklə məşğul olan amerikalı iki
ilə yaxın bir müddətdə hərbi xəstəxanada əsgər xidmətçisi kimi işləyib və
ömrünün sonunacan köçüb yerləşdiyi Nyu-Cersidə yaşayıb.
Ilk şeir kitabı (Leaves of Grass) 36 yaşında çap
olunmuş,lakin 94 səhifəlik bu kitab ona şöhrət gətirə bilməmişdi.Təkcə
R.V.Emerson ona yazdığı məktubunda şeirlərini və tərzini çox bəyəndiyini söyləyirdi.Emersonun
məktubu ilə ruhlanan Vitmən bir il sonra kitabı səhifələrini 384-ə qədər
artırmaqla yenidən nəşr edir.
Amerikada ‘’demokratiyanın şairi’’ hesab edilən
Valter ‘’amerika özü büsbütün bir şeirdir’’ deyir,hərdən də onun sənayesindən,gücündən
narazılığını yazırdı.R.Ş. ‘’Böyük yazarların gizli həyatları’’ kitabında Valt
Vitməndən danışarkən onun biseksual olduğunu və ən böyük sevgisinin ABŞ
prezidenti A.Linkoln olduğunu deyir,şeir yazmadığı və ya Linkolna olan hisslərini
kağıza köçürə bilmədiyi vaxtlarda isə ən sevimli məşğuliyyətinin hamam
vannasında içki içərək bağıra-bağıra mahnı oxumaq olduğunu qeyd edir.
Şekspirdən,Tövratdan,italyan
operalarından,Homer,Dante,V.Skot və Emersondan bəhrələnən şairin şeirlərində
heç kim yoxdur əslində.Onu oxumaq şehli otların arasıyla kəpənək ardınca qaçmaq
kimidi.Tam tutdum deyərkən barmaqlarının ucundan uçub gedən rəngli,qəşəng bir kəpənək
görürsən.Bəli,Valter şeirlərlə oynayır.Lakin bu birinin özünü hansısa rola
sığdırıb qurama şair obrazının içinə yerləşmək cəhdi deyil,bir uşağın rəngbərəng
böcəklərlə oynaması qədər saf,məsum,sadəcə ‘’canı istədiyi’’ üçündü.
‘’Əsər dolğun olmaq məcburiyyətində deyil,oxucu özü
dolğun olmalıdı’’ deyən şair bu fikri ilə yepyeni bir ədəbiyyat çağırışındaydı.Valter
yenilikçi şair idi.O yeniliyi yenilik etmək naminə yox,yeniliyin qaçılmaz
olduğu üçün sevirdi.Bu amerikalının
şeirlərində səs-küy,küçə musiqiləri,rəqs edən ayaqqabıların tıqqıltısı,yağışlı
küçədən keçən islaq addım səsləri,isterik qadın çığırtıları,uşaq sevincləri,yaralı
əsgərlərin zarıltıları – hər şey var.Həyatda hər şey necədirsə şeirdə də eynilə
o cürdü. Valter həyata küsmüş,həqiqəti dərk etmiş şair,ya da aydınlanmış
filosof kimi danışmır bizimlə,təbiəti,real həyatı və real insanı təqdim edir.’’Tanrının
sözlərini qulaq ardına vurub,təkcə təbiəti müşahidə etməklə də əsl həqiqətə
çatmaq olar’’ deyən şair fit çala-çala nəğməsini oxuyur və keçir – istiqaməti,hardan
gəlib hara getdiyini özümüz aydınlaşdırmalıyıq.
Valter bizə zəngin bir süfrə açır.Bu süfrədə maddə
və ruh,elm və metafizika,müqəddəs kitaba göndərmələr,transdentalizm – nə
axtarsan var.Onun dünyasına enə bilmək üçün reallıqdan qopmağa gərək yoxdur.Sən
göydələnin hansısa mərtəbəsindən aşağı boylanırsan və o orda,aşağıdan yuxarı sənə
əl eyləyib bayıra səsləyir – düş gəl,həyat burdadı.Səsini eşitmirsən bəlkə amma
aşağıdan keçib gedən kiçik insan qaraltısını görürsən.
73 yaşında vəfat edən şair indiyəcən tanıdıqlarımın
arasında insana ən yaxşı bələd olanıdır deyə bilirəm əminliklə.Və onu oxuyanda
tanıdığın bütün şair obrazları – özünü bir otağa qapadıb illərlə ağrı çəkmək,alkoqol
və heroinlə özünü zəhərləmək,heç nəylə barışa bilməyib intihar etmək,insanlığı
düşünüb təəəssüflə baş bulamaq,tərk edilmələrin ağrısını yaşamaq,dünyanı
bombalayanlara lənətlər yağdırmaq,azadlığa səsləyən şeirlər çığırmaq,insani
duyğuların gətirdiyi ‘’anlayıb ağrımaq’’ – hər şey dəyərini itirir.
O sadəcə
yaşayırdı,milyardlarla insan kimi.Və acısı da şair acısı yox,adi,sıradan
birinin ağrısıyla eynidi.Valter şairlə insan arasındakı bütün pərdələri söküb dağıdır.Bütün
qaranlıqlar əriyir və gün işığı gözlərini qamaşdırır...
